Pesten

Pesten is een groepsdynamisch verschijnsel en hoort bij de eerste fasen van groepsontwikkeling. Zo gauw een nieuwe groep mensen bij elkaar gezet wordt, zal deze groep stap voor stap door een aantal voorspelbare fases heengaan. Fase 1 gaat over deelnemen aan de groep, fase 2 over erbij horen, fase 3 over respect krijgen van anderen en macht en fase 4 over het testen van de autoriteit. In elke fase kan de groepsontwikkeling vastlopen. In fase 1 kan een leerling uit de groep (willen) stappen. In fase 2 kunnen zondebokken worden uitgesloten. In fase 3 kunnen zondebokken worden gepest. In fase 4 kan de leider (lees: de leraar) gepest worden.

Wat gebeurt er groepsdynamisch als er wordt gepest? De dynamiek in fase 3 gaat over de vraag hoe alle personen in een groep respect kunnen krijgen en tegelijkertijd ook macht. Sommige personen in de groep neigen meer naar respect (dat naar hen wordt omgezien) en andere personen neigen meer naar macht. Om macht te krijgen zullen mensen in het begin van deze fase het respect schenden; sommige groepsleden worden gedomineerd, uitgescholden, etc. Dat betekent dat de behoefte aan respect niet wordt vervuld. Andersom gebeurt ook. De mensen die respect verlangen, willen dat er naar hen wordt omgezien en wentelen zich in onmacht; ze vertikken het om mee te doen in de machtsstrijd of erkennen de macht van anderen niet. Dat betekent dat de behoefte aan macht niet wordt vervuld. Gaat dit lang door dan kan de dynamiek helemaal scheef komen te liggen. Sommigen kiezen alleen nog maar voor macht ten koste van de anderen in de groep. Anderen kiezen alleen nog maar voor respect. Vaak ziet dit er zo uit dat 1 of 2 personen worden gepest door een aantal personen uit de groep. De macht ligt bij de pesters. Het respect bij de slachtoffers. En de rest van de groep ontspringt de dans, maar zit net zo goed vast in rollen.

Wat gebeurt er emotioneel in de groep als er wordt gepest? Sterk vereenvoudigd komt het hier op neer: als mensen een groep/klas moeten vormen en met elkaar omgaan, dan levert dat irritaties en frustraties op. Mensen frustreren elkaar doordat ze verschillend zijn. Deze frustraties kunnen leiden tot een impuls om deze frustraties te ontladen, in een soort wraak-explosie (vergeldingsdrang). Dat klinkt misschien heftig maar is een natuurlijk menselijk verschijnsel. Mensen maken ruzie met elkaar om grenzen af te bakenen, een plek in te nemen en hun frustraties te ontladen. Het is een normaal verdedigingsmechanisme dat een groep een dergelijke impuls onderdrukt. Door dit mechanisme blijft de frustratie steken in de groep. Wat je vervolgens ziet, is dat de frustratie er toch uitkomt doordat in een groep de frustratie zich steeds meer richt op één persoon in de groep, die volgens de optiek van de groep te verschillend is. Deze ene persoon wordt de zondebok. Tegelijkertijd wordt de frustratie ook steeds meer gedragen door een of twee personen in de groep; de daders van pesterijen. Het groepssysteem vindt (onbewust) een manier van onderlinge omgang uit waarin leden niet continue frustratie hoeven te ervaren. De pester en het slachtoffer dragen deze pijn voor de hele groep en vervullen wat dat betreft wederkerige rollen, ze zitten samen verstrikt in het systeem.

HartOptreden is erop gericht de verantwoordelijkheid voor het probleem terug te leggen waar deze hoort: namelijk bij de groep als geheel. Door groepsleden verantwoordelijk te maken voor het vervullen van de behoeftes van het slachtoffer kan de groep leren verschillen te integreren.